Echo Darłowa
Historia i dzień dzisiejszy „Kamienicy pod Kogą"
W Darłowie rozpoczęto rewitalizację i renowację kamienicy armatorskiej.
Budynek wraz z dwoma oficynami jest usytuowany na działce o kształcie wydłużonego prostokąta w narożniku ulic Powstańców Warszawskich i Rynkowej.
Historia „Kamienicy Armatorów" sięga czasów drugiej lokacji Darłowa. Już wtedy w XIV wieku przy głównej osi miasta jaką była ulica Długa (ob. Powstańców Warszawskich) ciągnąca się od Bramy Wieprzańskiej do Bramy Wysokiej wyznaczono działki i wniesiono głównie kamienice kupieckie. Potwierdzają to badania odkrywkowe i archeologiczne. Pierwotna kamienica stała na fundamentach z granitowych głazów narzutowych powiązanych wapienną zaprawą i miała kolebkowo przesklepione piwnice. Obiekt ten najprawdopodobniej spłonął czasie wielkiego pożaru miasta, jaki miał miejsce w roku 1589. Na początku XVII wieku na miejscu zniszczonego domu wzniesiono nowy obiekt, co potwierdza wmontowana w północnej elewacji kamienna tablica z wizerunkiem nieotaklowanej kogi i datą „ANNO 1604". Tego typu statki handlowe budowano wówczas w Darłowie. Ten budynek nie przetrwał, gdyż został zniszczony na skutek kolejnych wielkich pożarów, jakie nawiedziły Darłowo w latach: 1624, 1648, 1679 i w 1722. Relikty XVII - wiecznego etapu zabudowy są zachowane w południowej ścianie sieni budynku głównego odsłonięte w czasie badań architektonicznych w 2013 r.
Trójczłonowa bryła budynku złożona jest z budynku głównego, którego front znajduje się przy ul. Powstańców Warszawskich i dwóch dostawionych wzdłuż ul. Rynkowej oficyn, różniących się wysokością dachów. Korpus budynku głównego ma formę leżącego prostopadłościanu jest dwukondygnacyjny, częściowo podpiwniczony nakryty stromym dwuspadowym dachem naczółkowym o kalenicy równoległej do ul. Rynkowej. Dach od frontu zakończony jest szczytem. Wybrzuszony naczółek kryty jest ceramiczną dachówką karpiówką. Elewacja frontowa jest ścianą kurtynową dwukondygnacyjną posadowioną na niskim cokole i zakończona łukowatym wybrzuszonym szczytem. Pięcioosiowa fasada z otworami okiennymi i drzwiami (w tym półkolistym oknem szczycie) jest bogato zdobiona: boniowaniem, fryzami, medalionami z płaskorzeźbami i gzymsem.
Nie są znani pierwsi czternastowieczni właściciele kamienicy, ale byli nimi zapewne bogaci kupcy. Pierwszym znanym z nazwiska właścicielem i przypuszczalnie budowniczym obecnej kamienicy w 1793 r. był kupiec Johan Georg Friedrich Knötzelein, który w roku 1802 przyjął na wspólnika Christiana Friedricha Bahna miejscowego kupca, późniejszego zięcia, z który wspólnie założyli Towarzystwo Żeglugowe. Po śmierci teścia w 1806 r. C.F. Bahn odkupił od wdowy kamienicę za 2000 Reichstalarów. Pomysłowy darłowski kupiec wzbogacił się na handlu przemycanymi towarami kolonialnym podczas napoleońskiej kontynentalnej blokady Anglii. Przy pomocy własnej floty często dostarczał drogą morską niezbędne towary oblężonemu Kołobrzegowi. Bahn był królewskim radcą handlowym i duńskim wicekonsulem. W 1829 zakupił XVIII -wieczny dwór wraz z 8000 ha ziemi - dawny majątek rodziny Massow we wsi Bobęcino (w pow. miasteckim), w którym mieszkał aż do śmierci w 1834 r. Pochowano go w Darłowie w klasycystycznym grobowcu rodzinnym istniejącym do dziś. Od roku 1834 firmą armatorską i żeglugową C.F. Bahn et Comp. in Rügenwalde zarządzał wspólnik Eduard August Hemptenmacher rodem ze Stenahl. W Darłowie zamieszkał już w 1798. Od roku 1845 Towarzystwo Żeglugowe używało nazwy E. Hemptenmacher. Jako główny udziałowiec doprowadził Towarzystwo Żeglugowe do rozkwitu. Ponadto wzbogacił się na handlu drewnem, które pozyskiwał z zakupionych majątków: w 1840 - Bronowo (pow. miastecki) i w 1842 Ponikwa (k. Białego Boru). W roku 1860 ufundował dla kościoła św. Gertrudy organy. W okresie rozkwitu przedsiębiorstwa w połowie XIX wieku do tych armatorów należało 52 żaglowce o 700-1846 m3 ładowności (w tym także szybkie klipry), które przewoziły ładunki i towary po trzech oceanach i wielu morzach świata. Od roku 1865 wspólnikiem Hemptenmachera został właściciel tartaku w Darłowie Eduard John, który się ożenił z Marią z Hemptenmacherów. W 1868 Hemptenmacher był armatorem 27 żaglowców. W latach osiemdziesiątych XX w. rozpoczęła się epoka, w której żaglowce poza windjammerami (największe żaglowce o ładowności kilka tys. ton) powoli ustępowały miejsca parowcom. Towarzystwo Żeglugowe rozpoczęło wyprzedaż floty żaglowej. Jednocześnie próbując modernizować flotę zakupiło 4 parowce: „Amalia"-154 tony zbudowany w 1871, „Rügenwalde" - 381 ton zb. w 1875, „Wipper" -386 ton zb. w 1880 i „Adler"- 258 ton zb. w 1882. W roku 1888 Eduard John, który został honorowym obywatelem miasta Darłowa przejął firmę. W tym czasie w latach 1882 i 1893 zakupił dwa tartaki w Buszynie (k. Krągu). W latach 90-tych XIX wieku zbudował w Darłówku wschodnim neoklasyczną willę otoczoną parkiem (ul. J. Conrada 83), która stała się domem rodzinnym Johnów. Johnowie należeli do jednych z najzamożniejszych rodzin w Darłowie, o czym świadczą ich fundacje. W 1905 Maria żona konsula i jej brat Juliusz Hemptenmacher- radca sądu okręgowego w stanie spoczynku ze Słupska, ufundowali do kościoła Mariackiego w Darłowie zegar wieżowy (czynny do dziś). Poza tym Maria John podarowała kościołowi rzeźbę -„thorvaldsenowskiego" Chrystusa z marmuru na ołtarz, a w roku 1908 - sumą 3000 marek wspomogła renowację kościoła św. Gertrudy. Johnowie ufundowali także w 1919 r. dla miasta fontannę z rybakiem przedstawiającą hanzeatyckie dzieje Darłowa według projektu sławieńskiego rzeźbiarza Wilhelma Grossa. W końcu lat 20. XX w. firmę Eduarda Johna i armatorską kamienicę przejął jego syn Paul. W roku 1937 budynek pełnił funkcje handlowo - usługowe. Ostatnim właścicielem „kamienicy pod kogą" prze rokiem 1945 był Dietrich Kranitzki ożeniony z Blanką - córką Paula i Marie Johnów. Po zdobyciu Darłowa w roku 1945 w kamienicy armatorskiej znajdowała sie siedziba komendantury radzieckiej, która opuściła ja w końcu 1945 r. W oparciu o dekret o majątkach opuszczonych i poniemieckich z dnia 8 marca 1946 kamienica stała sie własnością skarbu Państwa. W latach 1946-1950 w tej kupieckiej kamienicy mieściła sie restauracja „Warszawianka", a następnie świetlica Fabryki Pieców. Później świetlicę dla swoich członków przejęła miejscowa Powszechna Spółdzielnia Spożywców. Od roku 1958 do dzisiaj jest kamienicą mieszkalną, z wydzielonymi w 2009 r. pomieszczeniami handlowymi w parterze.
Kamienica armatorska znajduje sie w rejestrze zabytków pod nr A-738 (d. 526 z 21.12.1965). Od wielu lat „Kamienica pod kogą" znajduje sie w opłakanym stanie, wymaga remontu i rewitalizacji. Renowacja zabytku to nie taka prosta sprawa. Od ponad roku zaangażowani są w jej przeprowadzenie: Wspólnota Mieszkaniowa, Niemiecko-Polska Fundacja Ochrony Zabytków, Wojewódzki Konserwator Zabytków, Biuro Dokumentacji Zabytków w Szczecinie, darłowski samorząd, architekci, urbaniści, eksperci, biura projektowe i inni. Aby rozpocząć remont przygotowano: opinię techniczną budynku, przeprowadzono badania architektoniczne obiektu, badania historyczne kamienicy, przeprowadzono inwentaryzację budynku, opracowano kartę ewidencji zabytku architektury i budownictwa, przeprowadzono sondażowe badania odkrywkowe i opracowano program prac konserwatorskich, opracowano dokumentację i kosztorysy remontu dachu, zebrano komplet opinii i uzgodnień z wieloma urzędami oraz uzyskano pozwolenie na budowę.
Do tej pory na opracowanie kilkunastu tomów dokumentacji wydano blisko 100 tys. złotych. Dzięki staraniom Wspólnota Mieszkaniowa otrzymała dotację w kwocie 25 tys. złotych z Urzędu Marszałkowskiego w Szczecinie z przeznaczeniem na projekt budowlany remontu dachu armatorskiej kamienicy w Darłowie. Dokumentacja techniczna, która jest w toku realizacji będzie obejmować osobno elewacje, osobno dach i więźbę dachową, osobno stolarkę wewnętrzną i zewnętrzną oraz usunięcie szamba i związane z tym prace archeologiczne. umożliwi ona etapową odnowę zabytku.
Koszt remontu i rewitalizacji przekroczy 1 milion złotych. Tylko na gruntowny remont dachu wydamy około 270 tys. zł. W kosztach remontu dachu kwotą 158 tys. złotych zobowiązała się partycypować Niemiecko- Polska Fundacja Ochrony Zabytków Kultury, pozostałą część finansuje Wspólnota Mieszkaniowa mówi Szymon Krawczuk zarządca Wspólnoty i dodaje, że dzięki poparciu darłowskiego samorządu na remont elewacji zabytkowego budynku mieszkalno - usługowego przy ul. Powstańców Warszawskich 51 - Rynkowa 2 w Darłowie zarząd wspólnoty pozyskał z Darłowskiej Lokalnej Grupy Rybackiej kwotę 49.900 zł. Na renowację elewacji i dalsze remonty potrzeba co najmniej 581 tys. zł. Nie zgromadziliśmy jeszcze całej sumy na przywrócenie blasku tej wyjątkowej kamienicy, ale już prowadzimy remont dachu. Dalszą rewitalizację przeprowadzimy etapowo i w pierwszym etapie zajmiemy się elewacjami budynku. Liczymy również, że dzięki staraniom wspólnoty z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego na odnowę tego cennego zabytku otrzymamy stosowne wsparcie finansowe. Również darłowski samorząd zajmie się na swój koszt remontem podwórka, usunięciem szamba i związanymi z tym badaniami archeologicznymi. Mamy nadzieję, że dzięki wspólnemu działaniu i pomocy finansowej uda sie uratować darłowski klejnot architektury pomorskiej.
Warto wiedzieć, że pierwsze rozmowy na temat renowacji kamienicy armatorskiej zostały przeprowadzone w okresie obchodów siedemsetlecia drugiej lokacji Darłowa. Wówczas odwiedziła nasze miasto Ute Kranitzki - żona nieżyjącego już krewnego byłych właścicieli kamienicy i zdeklarowała się w obecności burmistrza miasta udzielić wsparcia finansowego w odnowieniu zabytku.
Leszek Walkiewicz
Darłowo, ED 12/2014
