Echo Darłowa
Darłowski Srebrny Ołtarz powinien powrócić do Darłowa
W kaplicy Zamku Książąt Pomorskich w Darłowie 7 grudnia br. odbyła się prezentacja i promocja znakomitej książki Doroty Szymczak p.t. “Srebrny Ołtarz Darłowski”, wydanej przez Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku. W bogato ilustrowanej monografii ołtarza z Darłowa autorka opowiedziała o badaniach jakie przeprowadziła zarówno nad ołtarzem jak i szafą ołtarzową oraz dziejach tego unikalnego zabytku. Przybyli na promocję mieszkańcy mieli okazję obejrzeć fragmenty predelli, pokrytej hebanem, fotokopie grafik Goltziusa i poznać prezentację multimedialną dotyczącą historii ołtarza i jego konserwacji.
W gotyckiej kaplicy w Zamku Książąt Pomorskich w Darłowie urządzonej przez księżnę Elżbietę, wdowę po ostatnim księciu Pomorza Zachodniego Bogusławie XIV najwspanialszym dziełem czarującym oczy był tzw. „Srebrny Darłowski Ołtarz” wykonany w formie tryptyku. W skład Ołtarza wchodziło 27 srebrnych plakiet umieszczonych w architektonicznej obudowie pokrytej hebanem, dwa ruchome malowane obustronnie skrzydła oraz alabastrowe figury apostołów. Główną treścią ołtarza było odkupienie ludzkości przez mękę i śmierć Chrystusa. Srebrne plakiety były rozmieszczone w dwóch kondygnacjach i w zwieńczeniu. Na cokole – predellii w wydzielonym polu środkowym znajdowała się plakieta ze sceną Chrztu w Jordanie, po bokach w dwóch rzędach po sześć z każdej strony mniejsze plakiety z przedstawieniami świętych: Bartłomieja, Tomasza, Macieja, Szymona, Mateusza, Tadeusza Judy, Filipa, Andrzeja, Jana, Jakuba Starszego, Jakuba Młodszego i Piotra. Na cokole opierała się część właściwa ołtarza z umieszczoną w centrum kompozycji płytą z Pokłonem Trzech Króli. Wokół niej ułożono 12 mniejszych prostokątnych plakiet ze scenami z Pasji od górnego lewego narożnika zgodnie ze wskazówkami zegara: Ostatnia Wieczerza, Chrystus w Ogrójcu, Pojmanie, Chrystus przed Kajfaszem, Chrystus przed Herodem, Biczowanie, Koronowanie cierniem Ecce Homo, Niesienie Krzyża, Ukrzyżowanie, Złożenie do grobu, Zmartwychwstanie. W zwieńczeniu umieszczono plakietę przedstawiającą króla Dawida grającego na harfie. Plakiety zamocowano w dębowe ramy pokryte hebanem i zdobione motywem „wody”. Centralna plakieta z Pokłonem Trzech Króli posiadała dodatkowo ramę srebrną z nakładanymi medalionami z symbolami męki Chrystusa i ażurową koronką.
To jedno z czołowych dzieł renesansowej sztuki zdobniczej w Europie zamówił w roku 1606 szczeciński książę Filip II – wielki mecenas sztuki. Jako wzór graficzny książę wybrał miedzioryty Hendricka Goltziusa wykonane w latach 1596 – 1598 i przedstawiające Pasję. Pierwsze plakiety wykonał metodą wyklepywania srebrnej blachy o grubości od 0,6 do 1,5 mm, sprowadzony z Brunszwiku do Szczecina złotnik Johann Körver. Do grudnia 1607 r., kiedy zmarł J. Körver zostało wykończonych 18 plakiet. Książę Filip II, aby zmarłego mistrza uhonorować polecił ostatnią ukończoną plakietę przedstawiającą Ukrzyżowanie wmurować w płytę grobową artysty w kościele NMP w Szczecinie. Przez kilka lat po śmierci artysty Filip II nie mógł znaleźć godnego kontynuatora dzieła. Dopiero w roku 1610 zlecił dokończenie prac augsburskiemu złotnikowi Krzysztofowi Lenckerowi i jego synowi Zachariaszowi. Również ci artyści nie zdołali ukończyć dzieła. Ze zleconych 9 plakiet wykonali 5 i znów śmierć im przeszkodziła. Syn zmarł w 1612 r., a ojciec rok później. Po zgonie Lenckerów ołtarz kończą nieznani artyści. Ostatnią Wieczerzę musiał wykonać inny złotnik, który na gotowym negatywie sygnowanym prze Körvera wyrył datę 1616 r. Srebrny Ołtarz nie został zmontowany w Szczecinie gdyż jego fundator Filip II zmarł 3 lutego 1618 r. Srebrne reliefy w spadku otrzymał ostatni z rodu Gryfitów książę Bogusław XIV. Po jego śmierci jako wdowie wiano otrzymała darłowski zamek oraz komplet srebrnych plakiet księżna Elżbieta, córka Jana I księcia Szlezwik – Holsztyn - Sondenburg. Zamek darłowski był jej bliski, gdyż tu spędziła pierwsze 5 lat swego małżeństwa z Bogusławem XIV. Na zamówienie Bogusława XIV i jego żony wykonano 3 – kondygnacjową obudowę architektoniczną pokrytą hebanem i zdobioną licznymi srebrnymi oraz pozłacanymi aplikacjami i ornamentami. Na jej szczycie umieszczono 12 alabastrowych figur przedstawiających apostołów. Drewniana oprawa ołtarza i skrzydła powstały w roku 1636, a wykonał je mistrz stolarski Esaias Hepp pochodzący z Augsburga i jego czeladnik – pozłotnik Andres Zigera. Malowane skrzydła ołtarza przedstawiają po stronie zewnętrznej: Zwiastowanie, Narodzenie Jezusa, wizerunki 4 Ewangelistów: Marka i Mateusza, Łukasza i Jana, a po stronie wewnętrznej św. Elżbietę, Marię z dzieciątkiem oraz dwa anioły. Po przybyciu do Darłowa w roku 1637 księżna Elżbieta przystąpiła do remontu zamku i urządzenia w nim kaplicy. Ozdobiła ją tryptykiem ze srebrnym ołtarzem wmontowanym w nastawę połączoną zawiasowo z dwoma skrzydłami, które przywiozła ze Szczecina. Zamkową kaplicę poświęcono 1 stycznia 1638 r. Oprócz Srebrnego Ołtarza znajdowała się w niej ambona, chrzcielnica i kilka obrazów. W roku 1806 ołtarz przeniesiono z kaplicy zamkowej do Kościoła Mariackiego w Darłowie. Do roku 1897 pełnił funkcje głównego ołtarza. Następnie został ustawiony przy południowej ścianie w prezbiterium. W czasie II wojny światowej ołtarz rozmontowano. Srebrne plakiety przechowywano w banku w Sławnie, a drewniana obudowa ze skrzydłami o wymiarach 309x156 cm pozostała w kościele NMP w Darłowie. Po wojnie w roku 1954 Centralny Zarząd Muzeów i Ochrony Zabytków przekazał 8 plakiet odnalezionych w Zamościu do Muzeum Narodowego w Warszawie. Los pozostałych 19 srebrnych plakiet jest nieznany. Wszystko wskazuje na to, że znajdują się one w magazynach sowieckich. Na Pomorzu, w tym także w Sławnie od lutego 1945 r. poszukiwała cennych dzieł sztuki grupa pod dowództwem podpułkownika Leontija Denisowa. Co cenniejsze dzieła wywożono bezpośrednio do ZSSR. Odnalezione nazwy 8 srebrnych plakiet są podkreślone w tekście w wykazie wszystkich reliefów.
Muzeum Narodowe przekazało je 23 stycznia 1967 r. w bezterminowy depozyt do Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku. Tam też trafiły z Kościoła Mariackiego w Darłowie nastawa i skrzydła ołtarza. W roku 1986 srebrne plakiety razem z innymi skarbami z Pomorza Zachodniego eksponowano w Zamku Królewskim w Warszawie.
Sadzę, że nie trzeba udowadniać, gdyż jest to oczywiste, że zabytki powinny się znajdować tam gdzie były przez wieki. Tymczasem Darłowski Srebrny Ołtarz, który przez 308 lat był w Darłowie uległ rozproszeniu. Od roku 1967 eksponuje się jedynie osiem srebrnych reliefów w Słupsku w Muzeum Pomorza Środkowego. Szafa ołtarzowa przez czterdzieści lat przeleżała w magazynach muzeum i wygląda fatalnie. Dobrze, że wreszcie zdecydowano się poddać ją konserwacji. Fragmenty alabastrowych figur z darłowskiego ołtarza znajdują się w Muzeum Narodowym w Szczecinie. W okresie 1971- 1988 kiedy przeprowadzano remont darłowskiego zamku przechowywanie części Darłowskiego Srebrnego Ołtarza w innych muzeach było to dopuszczalne. Po skończonym remoncie wszystkie części Srebrnego Ołtarza powinny wrócić do kaplicy w Zamku Książąt Pomorskich w Darłowie, albo do Kościoła Mariackiego w Darłowie. Mimo wielu różnych starań i obietnic niektórych Ministrów Kultury do tej pory nic się nie zmieniło. Gdyby ten manierystyczny tryptyk wrócił do miejsca, dla którego był przeznaczony społeczeństwo Darłowa dawno by już pokryło koszty rekonstrukcji brakujących srebrnych płytek. Tymczasem Muzeum w Słupsku upiera się i nie chce oddać tego cennego zabytku. Srebrne plakiety, które obecnie są własnością Muzeum Narodowego również powinny powrócić, podobnie jak figury, które znajdują się w Muzeum w Szczecinie. Czy nikt ze stosownych władz w Warszawie nie rozumie tego zagadnienia? Oprócz Srebrnego Ołtarza słupskie muzeum zabrało także z darłowskiego zamku wiele innych zabytków jak np. krucyfiks. Okazuje się, że niewłaściwe decyzje dawnych władz PRL obowiązują w dalszym ciągu.
L. Walkiewicz
Darłowo, ED 12/2007
