Echo Darłowa
Dorobek Karla Rosenowa
Karl Wilhelm Rosenow urodził się 17 stycznia 1873 roku w Szczecinku. Wychowywał się u dziadka w majątku Ciołkowo. W latach 1890 - 1893 uczył się w Królewskim Ewangelickim Seminarium Nauczycielskim w Drawsku Pomorskim. Dalej zdobywał wiedzę i ukończył naukę w Królewskim Seminarium Nauczycielskim w Bytowie. Egzamin nauczycielski złożył 17 maja 1895 roku przed Powiatową Komisją. Pierwszą posadę nauczycielską otrzymał w Polnem koło Szczecinka. Po kilku miesiącach został przeniesiony do Darłowa i tam już pozostał.Już w 1897 roku założył tu bibliotekę ludową, którą kierował przez dwadzieścia lat. Swoich uczniów, z pozytywnym skutkiem, interesował krajoznawstwem, ochroną przyrody oraz historią. Jako pierwszy do szkoły miejskiej wprowadził praktyczne zajęcia obrazujące różnorodność rzemiosł. W swych referatach charakteryzował wiejskie budownictwo, kościoły, pałace i inne pomniki architektury. W 1917 roku otworzył dwie sale muzeum regionalnego w domu parafialnym przy ul. Bogusława, a w roku 1929 przeniósł eksponaty do zamku. Wreszcie w lipcu 1930 roku muzeum rozpoczęło działalność w Zamku Książąt Pomorskich. Uroczystego otwarcia dokonał starosta dr von Zitzewitz. Karl Rosenow był dyrektorem muzeum do marca 1945 roku, tj. zajęcia miasta przez Armię Czerwoną. Chcąc pozostać z dziełem swojego życia tutejszym muzeum, nie opuścił miasta przed nadejściem wojsk radzieckich. Razem z pierwszym polskim burmistrzem Darłowa, Stanisławem Dulewiczem zabezpieczał eksponaty i pomagał w prowadzeniu muzeum, dobrowolnie przekazał swą prywatną bibliotekę na rzecz muzeum.
Karl Rosenow otrzymał wiele naukowych wyróżnień. Za swoje zasługi w badaniach krajoznawczych został powołany do Instytutu Badań Historycznych i Krajoznawczych w Szczecinie. Został również członkiem Akademii Krajoznawczej przy Uniwersytecie Ernst Moritz Arndt w Greifswaldzie.
Poniżony i zlekceważony, deportowany z Polski 6 lipca 1947 roku zmarł w Niemczech 21 marca 1958 roku.
O Karlu Rosenowie, jego pracy, osiągnięciach i życiu można dzisiaj mówić poprzez wizerunek jego dokonań muzeum, opublikowane książki i setki innych prac rozproszonych. Operatywność, niezwykłe poświęcenie regionowi, głęboka wnikliwość badawcza plasują go w kręgu najwybitniejszych postaci dawnego Provinz Pommern. Zainteresowania dyrektora Heimatmuseum w Darłowie koncentrowały się wokół historii, etnografii, folkloru, toponomastyki, etymologii i przyrody regionu, która pojawiała się niemal w każdym opracowaniu poświęconym wyżej wskazanym dyscyplinom. Napisał kilka książek i kilkaset artykułów, których oczywiście nie sposób tutaj wymienić, aczkolwiek będę się starał opowiedzieć o tym wybitnym człowieku posiłkując się jego pracami.
Jest zadziwiające ile człowiek może dokonać pracując systematycznie. Nie można mówić, nie można pisać o Karlu Rosenowie bez swoistego zażenowania, bowiem ogrom jego pracy przygniata każdego, kto zechciałby się zmierzyć z wartością jego organizacyjnych i naukowych dokonań. Trzeba dzisiaj wielkiej pokory, estymy i pokłonu nad dziełem byłego dyrektora Heimatmuseum w Darłowie.
Karl Rosenow był zamiłowanym przyrodnikiem. Przy każdej niemal okazji wskazywał na piękno krajobrazu ziemi sławieńskiej i jego przyrodę, zwłaszcza nad jeziorem Wicko.
Swe zainteresowania językoznawcze wyrażał przy każdej niemal okazji, refleksje na ten temat wplatając w rozmaite referaty i artykuły. Specjalne opracowanie poświęcił znaczeniu nazw terenowych, dowodząc, iż w powiecie sławieńskim jest ich od sześciu do ośmiu tysięcy.
Zainteresowania prahistorią znalazły wyraz w pracy o tzw. Grobach Hunów w Borkowie.
Najważniejszym bodaj przedmiotem jego historycznych poszukiwań było Darłowo. W publikacjach Rosenowa pojawiły się mroczne czasy czarnej śmierci, dzieje darłowskiego zamku, zwierzyńca w książęcym ogrodzie za czasów Bogusława X, szkole z łacińskim językiem nauczania, a także dzieje tutejszego rzemiosła. W jednym z artykułów zajął się darłowskim cechem murarzy wskazując na rozmaite elementy dawnej kultury i życia społecznego, mówiąc o uwalnianiu uczniów, domu dla czeladników, ich wędrówkach, o awanturnikach, partaczach i zgromadzeniach. Odnalezione archiwalia pozwoliły mu także na wielokrotne zajęcie się darłowskim cechem szewców, garncarzy i straży pożarnej. W szczególnym artykule wyeksponowani zostali najznamienitsi obywatele Darłowa z lat 1550 - 1850, darłowscy podskarbi z XVIII wieku oraz pokaźna gromada darłowskich studentów w Rostoku.
Opowiedział o wojnie wyzwoleńczej w powiecie sławieńskim i czasom jakie tu nastąpiły po roku 1812. Na planie całego regionu przedstawił krótką charakterystykę najstarszych pomorskich szkół. Wskazywał na dawne prawo stanowione przez miasta. Ważne miejsce w dokonaniach badawczych i publicystycznych miały inne prace poświęcone dziejom powiatu sławieńskiego, które publikował cyklicznie w latach 1910 1912.
Wiele miejsca poświęcał dziejom najbliższej okolicy Darłowa, zawsze wskazując na elementy kulturotwórcze. Ważne miejsce w dorobku Karla Rosenowa zajmują prace poświęcone historii i kulturze poszczególnych wsi, np. Malechowa, Starego Jarosławia, Ruska, Porzecza, Drozdowa z okolicami, Dzierżęcina, Domasławic i Cisowa.
Ważne miejsce w pracach badacza zajmują procesy o czary, np. Marii Schwarz z Malechowa, a także magiczne praktyki medyczne zaczerpnięte z darłowskiej i zakrzewskiej księgi czarów. Nieco miejsca poświęcił kamieniom i ich znaczeniu w ludowych praktykach magicznych.
Dzieje religijności w regionie przedstawił w omówieniu o klasztorze kartuzów Marienkron koło Darłowa, gdzie opowiedział o założeniu klasztoru, życiu codziennym mnichów i jego upadku. Rozważania na tym gruncie zaowocowały w przyszłości niezwykle cennym omówieniem o Świętej Górze koło Darłowa. Zainteresowania historyczno kulturowe znalazły ujście w artykule o Świętej Górze w Polanowie.
Wielkie miejsce w naukowej działalności Karla Rosenowa zajął folklor Ziemi Sławieńskiej. Jemu poświęcił bodaj najwięcej miejsca. Fascynowały go podania historyczne, toponomastyczne i wierzeniowe. Obserwował i notował wszelkie przejawy rodzącego się wówczas folkloru. Wiele miejsca i uwagi poświęcił dziejom badania pomorskiego folkloru. Cykl artykułów poświęcił podaniom o dzikim myśliwym, dzikim polowaniu i okolicznościach ich powstania oraz wyobrażeniu Podziemnych na Ziemi Sławieńskiej. Zanotował także interesujące podanie o diabelskim kamieniu koło Białęcina i poddał je gruntownej interpretacji. Na łamach „Aus der Heimat” opublikował kilka nieznanych wcześniej podań z powiatu sławieńskiego, zwłaszcza interesujący przekaz o ostatniej drodze księżnej Jadwigi. Dużo miejsca poświęcił folklorowi okolic jeziora Wicko.
Przedstawił i omówił ogromną ilość zwyczajów, obyczajów i wierzeń, sadowiąc je początkowo na ogromnym pomorskim tle, później koncentrując się na okolicach Darłowa scharakteryzował zwyczaje rodzinne i doroczne. Uwagę swą poświęcił zapomnianym już wówczas listom z nieba mającym zapewnić bezpieczeństwo na wojnie i podczas innych niebezpiecznych przedsięwzięć. Niezwykle interesujący jest artykuł poświęcony dawnym zwyczajom budowlanym oraz składaniu ofiar budowlanych w okolicach Sławna oraz zwyczajom pogrzebowym. Zauważył, że szczególne żniwo powszechny zabobon zbierał podczas wojen i niepokojów społecznych. To wówczas ujawniały się ze szczególną mocą wszelkie praktyki wróżbiarskie, zwyczaje zapustne, bożonarodzeniowe, współczesny mu bożonarodzeniowy zwyczaj oprowadzania w niektórych wsiach siwka.
Przedmiotem jego naukowej penetracji stały się także wartości kultury materialnej i społecznej wsi sławieńskiej. Omówił dawny strój ludowy okolic Darłowa. Na gruncie dokumentów przedstawił niezwykle szczegółowy opis zagrody chłopskiej w Korlinie z 1732 roku oraz dzieje stanu chłopskiego w urzędzie darłowskim w czasach Fryderyka Wielkiego. Sprawy gospodarcze na wsi darłowskiej przedstawił na gruncie cisowskiej księgi rachunkowej z połowy XVIII. Sprawom gospodarczym poświęcił uwagę w interesującym omówieniu historii hodowli jedwabników w powiecie sławieńskim i handlu rakami. Napisał ważny artykuł traktujący o dawnych, pomorskich zwyczajach kulinarnych.
W 1933 roku, z okazji sześćdziesiątej rocznicy urodzin Karla Rosenowa, na łamach tutejszego pisma napisano między innymi, iż „wszystkie te prace, które wymagały wieloletniego przeglądu starych akt, wskazują, że Karl Rosenow należy do pracowitych ludzi, którzy poza pracą zawodową w urzędzie, są jeszcze w stanie wypełniać swą życzliwą pasję. Życzymy także dziś naszemu długoletniemu współpracownikowi jeszcze wielu lat równie owocnej pracy, która z myślą przewodnią wspiera miłość i wierność do regionu przywracając go naszej dziś upadłej ojczyźnie”.
Wojciech Łysiak
Darłowo, ED 6/2002
