Echo Darłowa
Mateusz Sierpinek pierwszy polski admirał
Z KART HISTORIIMateusz Sierpinek urodził się około 1530 r. w Gdańsku w rodzinie mieszczańskiej. Jako młody chłopiec zaciągnął się na statek handlowy floty miasta Gdańska i służąc przez kilkanaście lat został kapitanem statku. Około1557 roku został przyjęty do pol -skiej floty królewskiej, tworzonej przez króla Zygmunta Augusta. Został kapitanem okrętu „Gryf" i już wkrótce działał u wybrzeży inflanckich przeciwko Szwedem. W sierpniu 1560 r. został mianowany przełożonym (pierwszym kapitanem) polskiej floty królewskiej. Jego zastępcą był kapitan Michał Fligenów, również gdańszczanin. W maju 1561 r. obaj działali u wybrzeży Inflant.
W 1561 r. Mateusz Sierpinek otrzymał od króla Zygmunta Augusta polski patent kapitański. Zachowały się listy morskie Zygmunta Augusta do kapitana Mateusza Sierpinka. Listy te były swoistymi uprawnieniami zezwoleniami, polecającymi działanie na morzu, dla obrony interesów Polski.
W liście do kapitana Sierpinka, datowanym dnia 29 kwietnia 1561 r. król Zygmunt August ustalał „Mając pewną wiadomość o istnieniu floty, mającej na celu zaopatrywanie nieprzyjaciela naszego w broń, mimo że wielu zostało przez nas prze-strzeżonych, aby wstrzymali się od tego rodzaju żeglugi, dowiedzieliśmy się, że czynią to dalej, co nie tylko ziemiom naszym, ale i sąsiednim narodom może przy nieść szkodę. Wobec tego celem wstrzymania i zamknięcia tej żeglugi i dla .schwytania tych wszystkich towarów, które na tej drodze bywają dowożone, oddaliśmy ten okręt do służby morskiej Mateusza Sierpinka, obywatela naszego z Gdańska, ażeby pilną zwracał uwagę na ową flotę, wstrzymywał i chwytał okręty płynące do nieprzyjacielskiego kraju, poza tym, by nikomu siłą nie wyrządzał krzywd albo szkody. Z tego względu żądam od wszystkich, aby temu okrętowi i jego dowódcom zezwalali z bronią, załogą i wszystkimi przyborami żeglować wszędzie swobodnie w którymkolwiek kierunku, aby mu nie wzbraniali wolnego przejazdu, schronienia, postoju i stacjonowania, aby wspomagali go żywnością i innymi potrzebami. a zarazem uważali go za zwolnionego od wszelkich opłat".
W marcu 1563 r. król Zygmunt August zaprosił do siebie Jana Kostkę, kasztelana gdańskiego i Mateusza Sierpinka. Naradzał się z nimi nad umocnieniem i rozbudową floty. W tym samym miesiącu, sprawy floty i morza były po raz pierwszy rozpatrywane na sejmie w Piotrkowie Trybunalskim. W posiedzeniach sejmu uczestniczyli Jan Kostka i Mateusz Sierpinek, który z nominacji królewskiej nosił tytuł preafektust navium" i pełnił funkcję pierwszego admirała floty królewskiej. Flota polska liczyła w tym czasie 10 okrętów. Pod polskim panowaniem zaś było ponad 1.500 km wybrzeża Bałtyku od Łeby do Zatoki Fińskiej. W 1563 r. polska flota zdobyła 5 statków. Rozbudowaniu polskiej floty wyraźnie sprzeciwiał się Gdańsk, który posiadał własną dużą flotę, znaczną autonomię i obawiał się konkurencji. Rada miejska Gdańska wielokrotnie wypowiadała się przeciwko zwiększaniu królewskiej, stawiała opór np. w stacjonowaniu polskich oktetów w porcie gdańskim. Okręty królewskie, poza Gdańskiem stacjonowały także w Pucku, Parnawie, Rydze.
W marcu 1565 r. sprawy floty ponownie były tematem obrad sejmu w Piotrkowie. Przyjechał tam (Mateusz Sierpinek, przywożąc pojmanych na morzu szwedzkich jeńców. Otrzymał wówczas od króla Zygmunta Augusta 40 talarów nagrody.
W tymże samym roku, król tworzy zalążek przyszłej Komisji Morskiej pierwszej polskiej i pierwszej w świecie admiralicji. Przewodniczącym Komisji został Krzysztof Konarski - dworzanin króla i starosta pucki, a członkiem Jerzy Kleefeld burgrabia gdański. Zadaniem ich było w imieniu królewskim, pełnienie opieki i sądownictwa nad kapitanami polskiej -floty.
Dnia 31 maja 1566 r. król ogłosił pierwsze regulaminy dla kapitanów i załóg. W ich opracowaniu admirał Sierpinek odegrał zasadniczą rolę. W tymże roku polska flota zdobyła 15 statków. Sierpinek znów odstawiał jeńców szwedzkich do króla i także-otrzymał nagrodę pieniężną. W 1567 r. polska flota liczyła już około 30 statków. Galeony nosiły m.in. takie nazwy, jak „.Święty Jerzy", „Święty Michał", „Święta Trójca", „Tygrys", „Smok", „Orzeł". Łącznie liczyła wówczas ponad 1.000 marynarzy, a działaniem swym obejmowała obszar od Kołobrzegu do Zatoki Fińskiej. Główną bazą floty był port w Pucku.
Dnia 24 marca 1568 r. król Zygmunt August powołał Komisję Morską. Na czele Komisji stanął Jan Kostka, wchodziło zaś do niej kilku ówczesnych, wybitnych znawców spraw morza i floty, m. in. Krzysztof Konarski. Komisja miała szeroki zakres działania, należały do niej sprawy administracji - morskiej, floty wojennej i sądownictwa morskiego. Mateusz Sierpinek był doradcą Komisji.
W początkach czerwca 1568 r. Mateusz Sierpinek na czele 12 polskich statków stoczył bitwę ze Szwedami pod Rewlem (Tallin). Polska flota została pokonana przez przeważające siły Szwedów, niektóre polskie okręty zostały zatopione, inne pojmane, a reszta schroniła się do Gdańska. Tam doszło do krwawych zajść polskich marynarzy z gdańskimi mieszczanami i kupcami. 11 marynarzy pojmano, szybko osądzono, skazano na śmierć i stracono. Flotę polską zmuszono do opuszczenia Gdańska. Gdańszczanie bezwzględnie wykorzystali moment niepowodzenia polskiej floty... Wywołało to gniew i oburzenie króla Zygmunta Augusta, który ostro odniósł się do gdańskich zajść i zastosował szereg sankcji. W rezultacie 24 lipca 1570 r. delegacja Gdańska na klęczkach przeprosiła króla, zapłaciła wysokie odszkodowanie i wynagrodziła rodziny straconych marynarzy. Mimo niepowodzeń pod Rewlem, w 1568 r polska flota, zdobyła łącznie 20 statków.
W 1569 r. na sejmie lubelskim słynnym z ostatecznego uregulowania spraw Unii Polsko - Litewskiej, Mateuszowi Sierpinkowi, na wniosek króla, za zasługi położone w organizowaniu i kierowaniu flotą, przyznano szlachectwo.
Niedługo potem, w 1570r. zgłoszone zostały projekty zorganizowania morskiej szkoły wojennej. Miała ona być umieszczona w Krakowie. Niestety projekty te nie zostały zrealizowane.
Opracowane zostały natomiast pod kierunkiem admirała Sierpinka tzw. artykuły morskie. Wprowadzone zostały w życie decyzją królewską z dnia 16 lipca 1571 r. i stanowiły kompletny regulamin floty. Składały się z 28 rozdziałów i roty przysięgi. Określały szczegółowo zasady działania na morzu, w porcie, prawa i obowiązki kapitana i załogi. Były zwarte, ścisłe, do końca przemyślane. Po śmierci króla Zygmunta Augusta, która nastąpiła 7 lipca 1572 r. dla Komisji Morskiej j floty polskiej, nastał trudny okres. Flota wyraźnie podupadła, a Komisja Morska praktycznie została rozwiązana.
W czasie elekcji Henryka Walezego w maju 1573 r. sejm postawił żądanie, aby nowy król wystawił i utrzymywał „potrzebną i wystarczającą flotę dla obrony portów i panowania na morzu", ale mimo obietnic, król nie podjął żadnych poczynań w tym zakresie. Jedynym dokumentem morskim wystawionym przez Walezego, było odnowienie listów morskich dla admirała Sierpinka, co oznaczało m.in. pozostawienie tegoż na czele floty królewskiej. Do odbudowy floty przystąpił natomiast król Stefan Batory. Przełamał opór Gdańska, rozbijając jego najemne wojska pod Tczewem, wydał uniwersały o rozbudowie floty i mianował 19 lipca 1577 r. admirała Mateusza Sierpinka - komisarzem morskim. Admirał Sierpinek energicznie zabrał się do powiększania floty. Ze starej floty pozostało ponad 20 okrętów. W krótkim czasie - latem 1577 roku - zbudowano w Elblągu 6 galeonów oraz uzbrojono 60 szkut śródlądowych. Cała flota polska walczyła wkrótce z Duńczykami. Walki toczyły się ze zmiennym szczęściem. Gdańsk ponownie przeciwstawiał się królowi. Zyskał na tym Elbląg, gdzie planowano nawet stworzenie głównego portu Rzeczypospolitej. Król Stefan Batory osobiście odwiedził Elbląg w dniach 27 i 28 listopada 1577 r. podkreślając w ten sposób zasługi miasta.
W grudniu 1577 r. delegacja Gdańska stawiła się przed królem i po przeprosinach uzyskała przebaczenie. Rada Gdańska zobowiązała się wpłacić 200 tysięcy złotych, do skarbu królewskiego, jako odszkodowanie wojenne i 20 tysięcy złotych na odbudowę Oliwy, zniszczonej podczas wojny. Rozpuściła też wojska najemne. Admirał Mateusz Sierpinek dowodził flotą królewską do końca panowania Stefana Batorego, tj. do 1586 r. Później prawdopodobnie przeszedł w stan spoczynku. Zmarł w 1597 roku. Zasługi Mateusza Sierpinka dla floty polskiej są niewątpliwe. Faktycznie, dzięki jego zabiegom, została po raz pierwszy zorganizowana flota królewska. Wielokrotnie, najpierw jako kapitan, a później admirał walczył na morzu w obronie interesów Polski. Włożył wydatny wysiłek w opracowanie pierwszych polskich regulaminów morskich. Był doradcą Komisji Morskiej, a później komisarzem morskim. Pomimo zmiennych losów, wzlotów i upadków zainteresowania sprawami morza spowodowanymi m.in. kolejnymi elekcjami, z uporem i konsekwentnie dążył do utrzymania i rozwoju polskiej floty.
Bernard Konarski
Darłowo, ED 1/2003
