Echo Darłowa
Akt drugiej lokacji miasta Darłowa
Pierwotne miasto Darłowo (Rujenwolde) zostało zniszczone w 1306 podczas napadu wojsk brandenburskich na ziemie darłowską i sławieńską. Pozostał jedynie warowny gród określany jako twierdza. Panowie tej ziemi bracia Święcowie spotkali się 1 stycznia 1312 w darłowskim zamku Wawrzyńca Święcy i postanowili w pobliżu zniszczonego pierwszego miasta lokować i zbudować nowe miasto Darłowo na prawie lubeckim. Musieli jednak poszukać zasadźców, ponieważ w słowiańskim Darłowie ich nie było, znaleźli ich w pobliskim Koszalinie, który miał już prawa lubeckie od roku 1266.
W celu spisania aktu lokacyjnego spotkali się razem z pięcioma zasadźcami, z których jeden był burmistrzem Koszalina i 21 maja 1312 w Sławsku opieczętowali dokument założycielski miasta Darłowa (Ruyenwold). Akt lokacyjny jest bez wątpienia jednym z najważniejszych dokumentów w dziejach Darłowa. Nie będziemy zamieszczać pełnego tłumaczonego z łaciny tekstu przywileju lokacyjnego. Można go znaleźć np. w książce „Darłowo zarys dziejów". Omówimy jednak jego ważniejsze treści. A oto początek aktu drugiej lokacji:
„W Imię Pana Amen. Piotr, z Bożej łaski komes Nowego (nad Wisłą), pan Jan (ze Sławska) i Wawrzyniec (z Darłowa), synowie świętej pamięci pana Święcy, palatyna (wojewody) całej ziemi pomorskiej, mianowicie pana ziemi sławieńskiej i darłowskiej, wszystkim wiernym w Chrystusie, mającym ujrzeć to pismo czy też usłyszeć o nim, pozdrowienie w Panu. Ze względu na kruchość życia ludzkiego z myślą o przyszłości postanowiliśmy wszystko nad czym radziliśmy, aby nie uległo zapomnieniu, utrwalić na długie lata pieczęciami i obecnością świadków........."
Przywilej lokacyjny wyznaczył prawa i obowiązki zasadźców i umożliwiał rekrutację osadników. Miasto zostało wytyczone i rozplanowane pod nadzorem zasadźców przez mierniczych. Centralnym punktem Darłowa lokowanego na prawie lubeckim był rynek o kształcie prostokąta, przyległy do głównej ulicy (biegnącej z Koszalina i Sławna w kierunku Słupska). Na rynku wyznaczono miejsce pod budowę ratusza i krytej hali handlowej (sukiennic). Parcele przy rynku przeznaczono dla patrycjatu -najważniejszych i najbogatszych mieszkańców miasta. Pozostałej ludności, wyznaczono parcele grupując poszczególne zawody (cechy) wzdłuż odpowiednich ulic. Stąd otrzymały one nazwy: Młyńska, Tkacka, Kowalska, Rzemieślnicza. Każda jednakowo obszarowa parcela budowlana w kształcie prostokąta krótszym bokiem przylegała do ulicy.
Zasadźcy otrzymali prawo sądownictwa wyższego i niższego na obszarze 210 łanów. Ten przywilej obowiązywał jedynie do momentu wyboru przez Święców i zasadźców wójta. Na trzy równe części dzielono dochody z sądownictwa. Otrzymywali je: Święcowie, zasadźcy i miasto. Zarówno w porcie morskim, jak i na rzece Wieprzy zasadźcy zostali zwolnieni z cła. Następnie Święcowie zezwolili zasadźcom na posiadanie trzech łodzi do połowów śledzi i wyznaczyli im przybrzeżne łowiska, aby nie kolidowały one z ich łowiskami. Zezwolili im również na posiadanie czterech rybaków łowiących na rzece Wieprzy od śluz łososiowych Święców do młyna, z tym jednak, że połowa dochodów z tego przypaść miała miastu. Duże wpływy mieli zasadźcy z racji prawa do połowy czynszów od rzemieślników, mianowicie od piekarzy, rzeźników, szewców i łaziebników. Zasadźcy otrzymali też prawo posiadania gruntów poza obszarem miejskim i zwolnieni byli od podatku miejskiego, czyli szosu. Zasadźcy otrzymali również prawo posiadania młyna w mieście. Zezwolono im na jego wzniesienie w dowolnym miejscu biegu Wieprzy. Zdecydowano jednak, że od dwukołowego młyna po upływie roku od jego uruchomienia oddawać mieli im dziesięć miar trojakiego zboża miary lubeckiej. Zasadźcy otrzymali też prawo rozbudowy młyna. Należy podkreślić, że z dokumentu lokacyjnego jednoznacznie wynika, iż w momencie II lokacji miasta stał już stary młyn, wzniesiony w czasach pierwszej lokacji Darłowa. Miał on być zburzony po wybudowaniu przez zasadźców nowego młyna. W celu stworzenia jak najdogodniejszych warunków rozwoju miasta jego mieszańcy otrzymali 8 lat wolnizny. Ten czas przeznaczono na budowę domów, warsztatów, obejść i zagospodarowanie się na roli. Jednocześnie Święcowie wzięli na siebie obowiązek otoczenia miasta wałami obronnymi.
Zarządzanie istniejącym już znacznie wcześniej portem Święcowie zastrzegli dla siebie. Nad przestrzeganiem prawa lubeckiego, poboru ceł i utrzymaniem portu czuwał wójt portowy wyznaczony przez Święców. W ich imieniu sprawował on także sądownictwo portowe. Kupiectwo darłowskie zostało całkowicie zwolnione z opłat celnych. Natomiast kupcy obcy zwolnieni byli z opłat tylko przez dwa dni, a następie byli zobowiązani dopłacenia cła, z którego 1/3 szła na utrzymanie portu, a 2/3 stanowiły dochód Święców.
Leszek Walkiewicz
Darłowo, ED 1/2012
