Echo Darłowa
Księżna Zofia – matka największego władcy Pomorza Zachodniego
Księżna Zofia to najbarwniejsza i tajemnicza żeńska postać darłowskiego zamku.W historii Darłowa księżna Zofia – żona Eryka II i matka Bogusława X odegrała bardzo ważną rolę. Pierwszy, który zdjął z niej odium niemieckiego zakłamania był pomorski literat Zbysław Górecki (1926 – 1991). Poświęcił jej książkę p.t. „Piękna księżna”. Była córką księcia Bogusława IX, który miał objąć trony skandynawskie po królu Eryku Pomorskim i Marii córki księcia Siemowita IV na Mazowszu. Po babce krewna Jagiellonów, po dziadku Piastów i po ojcu pomorskich Gryfitów. Jej rodzice wzięli ślub w Poznaniu w obecności króla Jagiełły w 1432 r. Zofia przyszła na świat w darłowskim zamku około 1435 roku. Była piękną i dorodną dziewczyną doskonale mówiącą po polsku. Na darłowskim dworze otrzymała gruntowne wykształcenie. Gdy w wieku 11 lat zmarł jej ojciec, księstwem słupskim w imieniu króla Eryka władała jej matka Maria. Zofia od dzieciństwa miała wielkie aspiracje. Bogusław IX zmarł 7 grudnia 1446 r. Osierocona przez ojca, wychowywała się na darłowskim dworze książęcym razem z młodszą siostrą Aleksandrą pod opieką matki. Po powrocie władcy zjednoczonej Skandynawii Króla Eryka Pomorskiego w 1449 r. na ojcowiznę do Darłowa, przejął on władzę nad Księstwem Słupskim. Czternastoletnia białowłosa Zosieńka od razu wpadła królowi Erykowi w oko. Postanowił zająć się jej losem. Dążąc do sojuszu z Polską Eryk swatał ją polskiemu królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi. Do ślubu nie doszło z uwagi na ich bliskie pokrewieństwo. Ostatecznie wydał ją za Eryka II księcia wołogoskiego. Huczny ślub odbył się 12 listopada 1451 roku w Darłowie. Tu urodził się 29 maja 1454 r. ich pierworodny syn Bogusław X Wielki.
Zarówno Zofia, jak i Eryk II odznaczali się wybitną urodą. Zofia była wysoką blondynką o pięknych rysach i dumnej twarzy. Eryk II miał długie kręcone jasne włosy, był wysoki i miał piękne rysy twarzy. Tworzyli najpiękniejszą parę w księstwie. Po ślubie małżeństwo żyło zgodnie w zamku na wyspie Wolin, gdzie Eryk II miał swoją rezydencję. Mieli dziesięcioro dzieci (Bogusława, Warcisława, Kazimierza i Barnima, Katarzynę, Zofię, Małgorzatę, Elżbietę, Marię, imię najmłodszej córki nie jest znane).
Po śmierci króla Eryka w 1459 r. Zofia odziedziczyła wszystkie jego skarby i klejnoty, a jej mąż władzę w Księstwie Słupskim. Po kilkunastu latach małżeństwa ich stosunki zaczęły się psuć. Powodem było nie przekazanie odziedziczonych skarbów na potrzeby wojny z Brandenburgią.
Podczas wojny króla Kazimierza Jagiellończyka z Krzyżakami Eryk II poparł polskiego władcę. W zamian otrzymał w lenno w 1455 r. ziemię lęborską i bytowską. Będąc w trudnej sytuacji Eryk II zmuszony był przekazać w 1460 r. Lębork i Bytów Krzyżakom. W odwecie za tę decyzję, na ziemie Księstwa Słupskiego wyprawił się zastęp rycerzy wielkopolskiego pospolitego ruszenia i orda chana tatarskiego Hadżi – Gireja sprzymierzonego z Polską. Zdobyto i obrabowano Szczecinek i okolicę, a wojska Eryka II rozbito i wzięto do niewoli. Książę pod osłoną nocy dotarł do rezydencji żony, w Darłowie i z pokorną prośbą błagał Zofię, bliską powinowatą polskiego króla, aby spróbowała uspokoić Kazimierza Jagiellończyka, a także zechciała pośredniczyć w przywróceniu pokoju. Pomimo że w tym czasie książęce małżeństwo przechodziło kryzys, księżna Zofia udała się do obozu Kazimierza Jagiellończyka pod Chojnicami. Towarzyszył jej zbrojny orszak rycerzy.
Księżna Zofia swoim wdziękiem, urodą i komplementami oczarowała Kazimierza Jagiellończyka. Piękna księżna Zofia wyznała takze królowi polskiemu, że od dawna już z mężem nie dzieliła łoża. Król dał się przebłagać i wybaczył wiarołomstwo jej mężowi, który obiecał pomoc zbrojną królowi przeciwko Krzyżakom. Władca Polski miał podobno wówczas żałować, że się nie ożenił z Zofią, która oprócz piękności posiadała bogate skarby, odziedziczone po swoim stryju, królu Eryku.
W roku 1462 Eryk II zdobył Lębork i Bytów i zawarł w Bydgoszczy sojusz z Kazimierzem Jagiellończykiem. Trzynastoletni wówczas syn księcia i Zofii Bogusław X został uczniem Jana Długosza.
W roku 1467 Zofia po raz drugi podjęła się posłowania do króla. Było to podczas wojny Eryka II z Brandenburgią. Erykowi zależało, aby król Polski pośredniczył w zażegnaniu konfliktu. W sierpniu 1467 r. Zofia przebywała w Gdańsku, gdzie prosiła króla, by wysłał poselstwo do elektora i pośredniczył w rozwiązaniu konfliktu. Na skutek interwencji posłów polskich przedłużono rozejm. W czasie walk Eryka II z Brandenburgią razem z dziećmi przebywała w zamku w Darłowie Po śmierci męża w 1474 przeniosła się do Darłowa do zamku, który stanowił jej siedzibę wdowią. Władzę po Eryku II objął ich najstarszy syn Bogusław X. Odwiedzał matkę w Darłowie przy okazji załatwiania ważnych spraw.
Zofia w darłowskim okręgu rządziła przy pomocy marszałka swojego dworu Jana z Maszewa. W listopadzie 1474 r. w Stargardzie w czasie zjazdu stanów Pomorza Zachodniego Zofia u boku syna Bogusława X przyjmowała hołd miast. Zrzekła się wówczas swych praw do Pomorza Przedodrzańskiego razem z dochodami, które od 1464 r. należały do niej, na rzecz Bogusława X.
Od roku 1475 miasto Słupsk wraz z zamkiem, młynem i prawobrzeżnym starym miastem należały wyłącznie do księżnej Zofii i dopiero w 1483 r. zostały odebrane jej przez syna. Doszło jednak do porozumienia. Księżna zrzekła się wszelkich pretensji do ziem pomorskich w zamian za 1000 guldenów rocznej pensji, zamek i miasto Uznam oraz nowo wybudowany dom w Wolinie. Wówczas zamek darłowski przeszedł w ręce Bogusława X razem z okręgiem i jego dochodami. Od tego czasu do księcia należały także dochody z miast: Darłowa, Słupska i Sławna. W maju tego samego roku księżna przeniosła się do Wolina.
W sierpniu 1483 r. księżna przebywała w Malborku i w Gdańsku, gdzie zabiegała o wstawienie się Kazimierza Jagiellończyka w sprawie jej dochodów. Król kazał wypłacić 1000 złotych polskich, należne mu od gdańszczan. Gdy nie otrzymywała należnych jej dochodów, musiała zastawić klejnoty otrzymane od króla Eryka Pomorskiego. Wykupiła je dopiero w roku 1487 bez jednego dużego szlachetnego kamienia. W Gdańsku mieszkała w specjalnie przygotowanych pomieszczeniach w szpitalu św. Elżbiety, przez kilka lat ciesząc się życzliwością burmistrza.
Po mediacji posła Kazimierza Jagiellończyka u Bogusława X doszło do porozumienia pomiędzy matką i synem w Słupsku 29 czerwca 1485 r. Dopiero od tego czasu zaczęto wypłacać Zofii przyrzeczone wcześniej 1000 guldenów rocznie. Ponadto otrzymała prawo wolnych połowów na jeziorach: Łebsko, Gardno i Dołgie. Dostała także zamek i wójtostwo lęborskie, 500 grzywien dochodów z tego wójtostwa, młyny przed Sławnem, daniny z probostwa słupskiego i z Cecenowa, dzierżawę wsi: Zagórzyca, Bruskowo Duże, Małe Bukowo, drewno opałowe i budulcowe oraz zwierzchnictwo nad kościołami w Słupsku i Zagórzycy. W zamian zrzekła się wszelkich praw zwierzchnich nad okręgami: słupskim, darłowskim, sławieńskim, lęborskim i praw do księstwa oraz dożywocia.
Niemcy przypisywali księżnej Zofii wszystkie najgorsze cechy: okrucieństwo, chciwość, zaborczość i nie mogli jej wybaczyć dążeń do ścisłych związków Pomorza z Polską. W wymyślonych legendach podawali, że chciała otruć swego syna i zamurowała żywcem w darłowskim zamku poselstwo krzyżackie.
Od 1485 Słupsk był jej stałym miejscem zamieszkania. Jeszcze przez 12 lat żyła księżna Zofia w Słupsku, ale nie odgrywała już żadnej roli politycznej. Mimo że Bogusław X często przebywał w Darłowie, tylko trzy razy odwiedził w tym czasie matkę w Słupsku. Wstąpił tam w roku 1490, gdy jechał do króla Kazimierza Jagiellończyka prosić o rękę jego córki Anny. Matka mu gratulowała znakomitego wyboru. Razem z wyprawą dla córki król Kazimierz przesłał w podarunku dla pięknej księżnej Zofii wspaniały atłasowy płaszcz podbity sobolami. Księżna Zofia zmarła 24 sierpnia 1497 r. w Słupsku w wieku 62 lat i tam ją pochowano w kościele Dominikanów (obecnie św. Jacka).
Wiadomość o śmierci matki dotarła do Bogusława X w Wenecji gdy wracał z pielgrzymki do Ziemi Świętej. Zasmucony, w bazylice św. Marka zamówił uroczystą śpiewaną mszę święta za duszę zmarłej. Dla przypomnienia zmarłej, na środku słynnej bazyliki stał katafalk pokryty złotogłowiem, na którym znajdował się złoty krzyż. Doża wenecki przysłał na uroczystość ośmiu zbrojnych, którzy przypłynęli na trzech gondolach.
Księżna Zofia była kobietą mądrą i zabiegała o zabezpieczenie przyszłości dla swego męża, syna Bogusława i całego Pomorza Zachodniego. To dzięki niej doszło do ścisłej współpracy z Polską i do przedłużenia władztwa rodu Gryfitów.
Biała Dama„Biała Dama” - księżna Zofia zawsze była dobrym i opiekuńczym duchem darłowskiego zamku. Duch tej szlachetnej i mądrej pani dopilnował, aby jej wdowie uposażenie przejęli Polacy 7 marca 1945 r.
Niekiedy piękna Zofia wyłania się ze ścian komnat darłowskiego zamku w długiej, jedwabnej, białej, powabnej szacie. Na nóżkach ma złote pantofelki, a na szyi bursztynową kolię. Na jej palcu błyszczy pierścień z brylantem króla Eryka. W ręku trzyma złoty trójramienny lichtarz, którym stojąc przy oknie daje znaki swojemu kanclerzowi zamku Janowi z Maszewa. Mieszkał on w narożnej okazałej kamienicy naprzeciwko zamku. Kamienica miała połączenie lochami z zamkiem. Po tych znakach rycerz z Maszewa przybywał do księżnej zazwyczaj na kolację ze śniadaniem.
L. Walkiewicz
Darłowo, ED 10/2007
