Echo Darłowa
Związek Sybiraków
Polacy i Syberia. Historia i współczesność.Przy podejmowaniu tego tematu należy uświadomić sobie olbrzymią rozpiętość chronologiczną problematyki około 400 lat, i terytorialną.
Olbrzymie terytorium rozciągające się na wschód od Uralu , nazywane przez geografów i historyków Syberią, było i pozostaje krainą wielu tajemnic, budzących u ludzi różne uczucia, od strachu do ciekawości. Wśród Polaków przeważają te pierwsze a rzutują na to historia związków polsko rosyjskich, przede wszystkim zesłania.
Znaczne oddalenie i nie zmierzone przestrzenie, to nieodłączne cechy Syberii, które bardzo sugestywnie przedstawił w wierszu „Cienie syberyjskie”
Teofil Lenartowicz:
Kto syberyjskie przemierzy pustynie,
Pozna, jak przestrzeń Europy małą,
Odległość wszelka dla takiego zginie
I wszystko będzie drobnym się zdawało.
Również treści merytoryczne nie sposób wyczerpująco omówić.
Kolejne fale zesłań od przełomu XVI i XVII wieku poczynając, a kończąc na połowie XX wieku, to kolejne etapy naszych przymusowych wędrówek w głąb Syberii. Pobyt na zesłaniu to nie tylko więzienie, ale często także szeroka działalność cywilizacyjna w sensie gospodarczym, kulturalnym i organizacyjnym.
Wracając do zesłań, zaczęły się one mniej więcej w tym samym czasie co Rosjan, czyli od początku kształtowania się karnych kolonii zesłańczych na przełomie XVI i XVII w. Początkowo byli to głównie jeńcy wojenni z wojen polsko rosyjskich. Polska szlachta umiała często czytać i pisać, w odróżnieniu od zwykłych Kozaków, to otwierało im drogę, szerokie możliwości awansu. Wielu z nich zdołało zrobić kariery wojskowe, polityczne i administracyjne. Typowym przykładem może być rodzina Czenikowskich na terenie Zabajkala, Jana Pawłuckiego, który jako jeniec trafił na Syberię w 1622 roku, a jego potomek był odkrywcą złota na Zabajkalu. Należy przypomnieć również w tym miejscu polskie nazwiska wielkich badaczy Syberii: Benedykt Dybowski, Jan Czerski, Aleksander Czekanowski, Witold Godlewski, Edward Piekarski, Wacław. Sieroszewki, Adam Szymanski, Feliks Kon, Mikołaj Witaszewski.
W XVIII wieku gdy Rosja zaczęła otwarcie ingerować w wewnętrzne sprawy Rzeczypospolitej , liczba deportowanych Polaków znacznie wzrosła. Największą grupą polskich zesłańców tego stulecia byli konfederaci barscy. To ich przyjęto tradycyjnie nazywać pierwszymi zesłańcami politycznymi.. Władze rosyjskie uważały ich za buntowników , powstańców. Zesłano wówczas na Syberię do Tobolska szacunkowo około 10 tys. osób. Przykładowo w powstaniu listopadowym 50 tys., styczniowym 20 tys.
Wśród różnorodnych zesłań katorga zajmowała szczególne miejsce, była synonimem najcięższej kary. Sam pobyt na Syberii nie ograniczał się jedynie do biernego oczekiwania na zwolnienie, bądź ułaskawienie. Początkowo były to mniej lub bardziej zorganizowane spiski i ucieczki. A nawet powstania zbrojne. Zesłańcy z powstania styczniowego wzniecili powstanie nad Bajkałem w 1866 roku. Odpowiedzią władz były ostre restrykcje do wyroków śmierci włącznie.
Opinie o Polakach zesłańcach wśród miejscowej społeczności były pozytywne . Rosyjski zesłaniec Longin Pantelejew pisał we wspomnieniach , że polscy zesłańcy , poczynając od konfederatów barskich, a kończąc na tych z lat 60 tych XIX wieku pozostawili po sobie u Sybiraków dobre wspomnienia. Podobnie pisał o polskich zesłańcach znany pisarz rosyjski Antoni Czechow . W liście datowanym 14 15 .05 . 1890 rok pisał on miedzy innymi ..” Spotyka się tu zesłańców z Polski z 1864 r. są dobrymi, gościnnymi i bardzo wrażliwymi ludźmi”...
Cdn
Janusz Kasperek
Darłowo, ED 5/2002
