Echo Darłowa
Turcja przerosła moje oczekiwania
Turcja starożytna
Do tej pory znałem Turcję z historii, geografii, z opowiadań i nieco ze starań tego państwa o przyjęcie go do Unii Europejskiej. Teraz poznałem ją lepiej z autopsji. Stało się tak dzięki Kongresowi Polskich Mediów jaki odbył się od 9 do16 maja br. i firmie Jet Touristic Poland, która obchodzi dziesięciolecie swej działalności.
Okazuje się, że Republika Turecka, licząca 75 milionów mieszkańców, położona pomiędzy czterema morzami: Śródziemnym, Egejskim, Marmara i Czarnym ma przebogate dzieje, które odcisnęły swe piętno na tym kraju. Wielu osobom Turcja kojarzy sie z haremem, dywanami, fezami, kawą, herbatą, kebabem, tańcem brzucha i łaźnią turecką. Rzeczywistość jest o wiele bogatsza. W Turcji znajduje się całe mnóstwo atrakcji turystycznych, o których niewiele wie przeciętny Polak. Dlatego postanowiłem podzielić się częścią swej wiedzy i obserwacjami o tej kolebce cywilizacji.
Od zarania dziejów ta kraina rozległych wyżyn, górskich pasm oraz żyznych dolin stanowiła granicę pomiędzy Wschodem i Zachodem. Od czasów biblijnych Anatolia miała swój udział w rozwoju cywilizacji. Stary Testament pełen jest odniesień do tej ziemi i jej mieszkańców: od pochodzącego z Edessy (ob. S,anhufra) Abrahama, biblijnego patriarchy, praojca Izraelitów, Edomitów i Arabów do Noego, którego arka dotarła do góry Ararat (5122 m). Dzięki Tygrysowi i Eufratowi rzekom wypływającym z gór wschodniej Anatolii, możliwy był rozwój wielkich kultur w Mezopotamii, będącej częścią południowo wschodniej Turcji i Babilonii.
W starożytności Grecy zamieszkiwali nie tylko na obszarach współczesnej Grecji, ale również w zachodniej części Azji Mniejszej, nad Morzem Czarnym, czy w Afryce Północnej. Pozostały po nich w Turcji i późniejszych Rzymianach nie tylko słynna Troja lecz również trzy tysiące innych miast antycznych oraz 10.000 miejsc starożytnych. Bogata Troja leżąca w pn – zach Azji Mniejszej u ujścia rzeki Skamander do Morza Egejskiego została zdobyta przez Achajów, co zostało uwiecznione w Iliadzie Homera, a potwierdzone wykopaliskami H. Schliemana. Przypomnę, że wojna trojańska toczyła się o porwaną przez Parysa syna króla Troi Helenę, żonę króla Sparty Menelaosa.
W 546 r. p.n.e. rozpoczął się podbój Anatolii przez władcę Persów Cyrusa. Zakończył go Dariusz I Wielki. Persowie władali Anatolią przez blisko 200 lat.
Aleksander Wielki idąc na wschód zajął i włączył Anatolię w skład swojego imperium. Właśnie w Turcji, a konkretnie w świątyni w Gordion (stolicy Frygii) Aleksander Macedoński przeciął mieczem w 333 r. p.n.e. słynny “węzeł gordyjski” przy wozie wotywnym.
W 133 r. p.n.e. król Pergamonu Attalos III przekazał testamentem swe państwo Rzymowi. Anatolia stała się rzymską prowincją zwaną Azją Mniejszą. Wielu miejscowych władców jednak dalej walczyło z rzymianami. W 47 r. p.n.e. Juliusz Cezar w bitwie pod Zile zwyciężając wojska Franacesa wypowiedział słynne słowa: Vene, vidi, vici - “Przybyłem zobaczyłem, zwyciężyłem”. W 330 r. cesarz Konstantyn Wielki przeniósł stolicę cesarstwa rzymskiego do Konstantynopola. Przez ponad 1000 lat ośrodkiem cesarstwa bizantyjskiego stał się Konstantynopol, który był wówczas największym i najpiękniejszym miastem ówczesnego świata. W Turcji powstały dwa z siedmiu cudów starożytnego świata: świątynia Artemidy w Efezie i mauzoleum w którym spoczął Mauzoleos założyciel stolicy Karii, Halikarnasu (ob. Bodrum). Rzymskie dzieje w Anatolii skończyły sie upadkiem Konstantynopola w 1453 r. n.e.
W Anatoli na podatny grunt trafiło chrześcijaństwo. Tam w latach 45 – 58 n.e. nauczał apostoł Paweł z Tarsu. Ośrodkiem ruchu chrześcijańskiego była Antochia. Tam mieszkał Piotr, zanim przeniósł sie do Rzymu. W Efezie znajduje sie Dom Matki Boskiej, w którym spędziła ostatnie dni swego życia. Tam też przebywał apostoł Jan. Duży wpływ na chrześcijaństwo wywarł asceta - Św. Szymon Słupnik, który ponad 30 lat spędził na słupie przyciągając licznych pielgrzymów. Z Turcji wywodzi sie również Święty Mikołaj. Jednak chrześcijaństwo zostało tam wyparte przez islam, który obecnie wyznaje 99 procent jej mieszkańców.
Arabskie najazdy na Anatolię w VII wieku przyniosły ze sobą islam, który szerzył nową religię, język i alfabet.
W drugiej połowie XI wieku tereny obecnej Turcji częściowo opanowali Turcy Szeldżuccy, którzy utworzyli tam sułtanat obejmujący w XII wieku prawie całą Anatolię. Stopniowo kosztem posiadłości bizantyjskich Turcy powiększali obszar swego państwa. Zdobywca Konstantynopola Mahmed II uczynił go stolicą swojego państwa i nadał mu nazwę Stambuł. Państwo osmańskie stopniowo przekształciło się w imperium. Selim I podbił Armenię, zachodni Kurdystan i północną Mezapotamię. Ponadto rozciągnął swą władzę nad Syrią, Libanem, Palestyną i Egiptem. Złoty wiek osmańskiego państwa przypada na rządy Sulejmana Wspaniałego. Rządził swym państwem przez 46 lat (1520 – 1566). Był zdobywcą, ustawodawcą, mężem stanu i mecenasem sztuki. Dokończył podboju całej południowo – wschodniej Europy łącznie z Belgradem i Budą. Ponadto zajął Jemen i Bagdad oraz narzucił zwierzchnictwo Trypolitani, Algierowi i Tunisowi. W tych czasach imperium otomańskie sięgało od Zatoki Perskiej po Atlantyk i od Oceanu Indyjskiego po Wiedeń. Władca tego imperium, Sulejman Wspaniały, ojciec ośmiu synów i córki zakochał się w swej nałożnicy porwanej w jasyr z terenów Rzeczypospolitej - Roksolanie. Poślubił ją i dochował wierności przez ćwierć wieku. Roksolana wszelkimi sposobami dążyła do osadzenia na tronie swego syna Selima.
Do końca XV wieku gdy Rzeczpospolita Polska graniczyła z Turcją stosunki polsko – tureckie układały sie pokojowo. Późniejsza ekspansja magnatów polskich doprowadziła do wojen polsko – tureckich głównie o wpływy w Mołdawii oraz w Chanacie Krymskim. Turcy pokonali nas pod Kożminem (1619 r.), Cecorą (1620 r.), Kamieńcem Podolskim (1672 r.) Wojska polskie pokonały tureckich janczarów dwukrotnie pod Chocimiem w 1621 r. i w 1673 r. oraz pod Wiedniem w 1683 r. Zawarty w 1699 r. pokój w Karłowicach położył kres wojnom polsko – tureckim. Polska odzyskała Podole z Kamieńcem Podolskim oraz utracone tereny województwa kijowskiego i bracławskiego. W polskiej kulturze szlacheckiej tureckie wpływy odzwierciedliły się w stroju i obyczajach (kontusze, żupany, karabele, kobierce, czapraki i buńczuki, lite pasy, złote guzy i janczarskie kapele).
Wiek XVIII był początkiem rozpadu osmańskiego imperium. Stopniowo Turcja traciła swe terytoria w Afryce, na Bałkanach i nad Morzem Czarnym. Wspomnieć warto, że Turcy jako jedyni nie uznali rozbiorów Polski w 1795 r. W XX wieku całkowicie zmieniła się rola Turcji. W 1919 roku rozpoczęła sie wojna o grecko – turecka na skutek której ostatecznie w 1920 r. zlikwidowano imperium osmańskie. O Turcji nowoczesnej możemy mówić od prezydentury Mustafy Kemala Atatürka, mającego polskie korzenie. Ten zwycięski generał spod Gallipoli już jako marszałek wyparł wojska greckie z Anatolii w 1922 r.
Obalając sułtanat zakończył epokę imperium otomańskiego. Rok później został wybrany na pierwszego prezydenta Turcji. Po przeniesieniu stolicy państwa do Ankary wprowadził szereg reform, które przyczyniły sie do europeizacji kraju. Wprowadził kalendarz gregoriański w miejsce mahometańskiego, alfabet łaciński w miejsce arabskiego oraz nakazał wprowadzenie nazwisk. Sam przyjął nazwisko Atatürk, czyli Ojciec Turków. Równocześnie ograniczył ingerencję islamu w politykę państwa. Zakazał noszenia fezów i zagwarantował kobietom równość społeczną.
Turcja dziś
Błękitne niebo, lazurowe morze, słońce i przyjazny klimat – wszystko to za niewielkie pieniądze oferuje turecka rywiera.
Aby poznać Anatolię i jej mieszkańców postanowiłem wyruszyć tam osobiście. Po niecałych trzech godzinach od startu z Gdańska lądujemy w Antalya na tureckiej Rywierze. Historia tego miasta sięga II wieku p.n.e. Legenda głosi że miasto zbudował król Pergamonu Attalos II, który polecił żołnierzom znaleźć raj na ziemi. Żołnierze przybyli z wieścią, że znaleźli cudowne miejsce na wybrzeżu Morza Śródziemnego i tam powstała Antalya (starożytna Attalia). Życie pokazało, że był to dobry wybór. Obecnie Antalya jest stolicą prowincji i liczy blisko 400 tysięcy mieszkańców. Należy wraz z otoczoną murami starówką murami do najpiękniejszych miast w Turcji. W Antalya warto odwiedzić tradycyjny turecki bazar, Żłobiony Minaret oraz Bramę Hadriana.
Miejscem kongresu były jednak dwa inne miasta: Alanyi i hotel Santana w Mahmutlar.
Alanya leży nad Morzem Śródziemnym w odległości 110 km na wschód od Antalya. W centrum miasta przy porcie znajduje się wysoki na 250 metrów cypel skalny zwieńczony murami obronnymi z trzema wieżami i 150 bastionami. Miasto ma hellenistyczne korzenie, a władali nim kolejno Rzymianie, Bizantyjczycy, Ormianie, Turcy seldżuccy i osmańscy. Twierdzę na szczycie zbudowali w II wieku p.n.e. piraci pod wodzą Diototusa Tryphona. Rzymski wódz Pompejusz zdobył sławę zdobywając Alanye w 65 r. p.n.e. Marek Antoniusz podarował te tereny Kleopatrze, która z tutejszych drzew rozbudowała swą flotę.
Tędy po schodach z czerwonej cegły stąpała Kleopatra by zażywać morskich kąpieli. Turcy Seldżuccy fortelem zdobyli tę twierdze w 1222 r. W pobliżu morza znajduje się niedawno odkryta Grota Kapiącego Kamienia pełna wilgotnych stalaktytów i stalagmitów. Mikroklimat groty leczy choroby układu oddechowego zwłaszcza astmę. Burmistrz Alaney gratulował dziennikarzom wyboru Pałacu Kultury w jego mieście na obrady kongresu mediów i każdemu wręczył plik promocyjnych materiałów oraz wydał na tę okoliczność coctail w czasie spotkania z lokalną administracją.
W hotelu Santana w Mahmutlar odległym od Alaney o 20 km panuje swojska atmosfera. Prawie cała obsługa od właściciela począwszy po recepcję mówi po polsku. Goście mają do dyspozycji klimatyzowane pokoje z balkonami z widokiem na morze, trzy baseny, zjeżdżalnie, saunę i łaźnie turecką, amfiteatr prawie z codziennymi występami, dyskotekę, siłownię, nadmorską plażę z leżakami i parasolami, urządzenia do odchudzania i inne.
Alanya i Mahmutlar to doskonałe punkty wypadowe do wycieczek w głąb Turcji. Goście mają możliwość brania udziału w szeregu fakultatywnych wycieczkach o których codziennie informują po polsku przedstawicielki turoperatora. Wypoczywając w tej części Turcji koniecznie trzeba się wybrać przynajmniej na kilka z nich.
Jedną z propozycji jest wycieczka do antycznego miasta Side połączona ze zwiedzaniem muzeum archeologicznego, wodospadu na rzece Manavgat oraz czasem wolnym przeznaczonym np. na zakupy w Side Leder. Nazwa sześćdziesięciotysięcznego Side oznacza po anatolijsku owoc granatu. Historia miasta sięga VII wieku p.n.e. Swego czasu było to największy i najbogatszy port nad południowym wybrzeżem Azji Mniejszej. Biograf Aleksandra Wielkiego po zajęciu Side w 333 r. p.n.e. Pisał, że tutejsi piraci sprzedawali niewolników na agorze, skąd trafiali na wyspę Delos, słynącą z handlu żywym towarem.
Muzeum znajduje sie w rzymskich łaźniach. Można w nim zobaczyć oprócz basenów: marmurowe bezgłowe posągi, monety, sarkofagi i przedmioty codziennego użytku pochodzące z okolicznych wykopalisk. Podobno tutejsi mieszkańcy świeżo nawróceni przez Św. Pawła, pozbawili głów posągi dawnych bóstw. Naprzeciwko muzeum po drugiej stronie drogi znajduje się dobrze zachowany amfiteatr rzymski na 25.000 widzów. Przy agorze znajdują się pozostałości rzymskiej toalety na 24 stanowiska. Warto także obejrzeć bramę wjazdową z posągiem Wespezjana i nadmorskie pozostałości świątyń Apollina i Ateny. Z portu można wybrać się statkiem na wycieczkę lub nurkowanie. Przepływająca tędy rzeka Manavgat utworzyła szeroki, malowniczy, lecz niezbyt wysoki wodospad.
Inną z atrakcyjnych propozycji wycieczkowych jest dwudniowe zwiedzanie tarasów wapiennych Hierapolis, nekropolii w Pamukkale, oraz jednego z najlepiej zachowanych miast antycznych - Efezu. Tarasy wapienne są przyrodniczym ewenementem powstałym 14 tys. lat temu. Białe kaskady zostały uformowane przez wypływającą z gorących źródeł wodę nasycona wapieniem. Są tam piękne stalaktyty, bajkowe tarasy i niecki erozyjne. Brodzą po nich turyści i fotografują wyglądające niczym lodowe wodospady rozciągające się na stokach na przestrzeni kilku kilometrów kwadratowych. Już w czasach starożytnych Pamukkale było znanym uzdrowiskiem. Dzięki temu powstało w pobliżu ogromne rzymskie miasto Hierapolis założone przez władcę Pergamonu, Eumenesa II. W 17 r zostało zniszczone przez trzęsienie ziemi, jednak szybko je odbudowano. Okres świetności miało w II i III wieku. Pozostały po nim teatr, łaźnie, ruiny miejskich bram budowli i świątyń oraz nekropolia rzymska licząca ponad 1200 grobów. Poniżej teatru z jaskini wydobywają się trujące opary ze źródła Plutonium. Niegdyś wierzono, że właśnie tam znajduje się zejście do podziemnego państwa, którym rządził Pluton. Do atrakcji zaliczyć należy także także kąpiel w gorących wodach świętej sadzawki, której wody odmładzają kąpiących. Korzystała z nich Kleopatra. Na dnie leczniczej sadzawki leżą części kolumn świątyni, która uległa trzęsieniu ziemi.
Strabon i Pauzaniasz uważali, że Efez założyły legendarne Amazonki. Według Herodota Karyjczycy mieszkający w Efezie uważali sie za najstarszych mieszkańców Anatolii. Ich stolicą był Halikarnas (Bodrum). W VI wieku p.n.e. Na kwitnący Efez napadł król Lidii Krezus. Bez oporu zdobył to miasto. Jak głosi tradycja w noc narodzin Aleksandra Wielkiego w 356 r. p.n.e. spłonęła podpalona przez szewca główna świątynia. Efezyjczycy od razu przystąpili do budowy jeszcze większej i piękniejszej świątyni poświęconej Artemidzie, która została uznana za jeden z 7 cudów świata. Podczas pobytu w Efezie Aleksandra Wielkiego w 334 r. p.n.e. W zamian za pokrycie kosztów budowy chciał umieścić na niej swoją dedykację, lecz spotkało sie to z odmową władz miasta. Starożytny Efez był ośrodkiem kultu bogini płodności i urodzaju Kybele zwanej Matką Bogów. W Grecji utożsamiano ja z Reą i Demeter, a w Rzymie zwano ją Magna Mater. Później przekształciła sie w Artemidę. Złoty wiek dla Efezu rozpoczął się, gdy cesarz August przeniósł stolicę prowincji Azji Mniejszej tam z Pergamonu. Liczył wtedy około 250 tys. mieszkańców. To dawniej portowe miasto oddalone jest obecnie od zamulonej zatoki morskiej o 5 km. W 53 r. n.e. przybył tu Św. Paweł i założył pierwszą wspólnotę chrześcijańską. Wiele lat spędził tu później Św. Jan. W Efezie warto obejrzeć mury miejskie z czasów rzymskich, pozostałości bram, łaźnie portowe, gimnazjon, amfiteatr na 24 tys. widzów, bibliotekę Celsusa, świątynię Serapisa, termy Scholastyki, świątynię Hadriana.
Relaksowa jest jednodniowa wycieczka do Green Canyonu. Polega ona na spokojnym relaksującym rejsie statkiem po jeziorze zaporowym Oymapinar znajdującym sie na terenie Parku Narodowego w Górach Taurus. Podczas rejsu jest okazja do kąpieli i do poznania przepięknej przyrody przeglądającej się w szmaragdowych wodach jeziora. Jezioro utworzono na rzece Manavgat, poprzez budowę zapory o wysokości 185 metrów.
Również jednodniowa jest wycieczka do nadmorskiego miasta Anamur położonego naprzeciwko Cypru. Znajdują się tam ruiny starożytnego Anamurium założonego przez Hetytów ok. 1200 r. p.n.e. Był tu ważny ośrodek handlowy i siedziba biskupa w czasach rzymskich. Jego rozwój zahamowało trzęsienie ziemi w 580 r. i następujące po nim najazdy arabskie. Pozostały po nim ruiny i wielki cmentarz z 350 kopułowymi grobowcami.
Sporą atrakcja jest pobliski zamek Mamure Kalesi wzniesiony nad morzem. Pierwszą twierdzę zbudowano tu w III wieku. Później znajdowała się tam kryjówka piratów, a następnie w XI i XII wieku siedziba królów ormiańskich. Zamek stojący do dziś zbudował seldżucki sułtan w 1226 r. Meczet dobudował niecały wiek później Mahmud Bej. W końcu XIV wieku była tu baza dla wyruszających na krucjaty królów cypryjskich. W 1469 zdobyli ją Turcy osmańscy.
Twierdza pełniła swą funkcję do I wojny światowej. Stąd można wyruszyć promem do tureckiej części Cypru.
Poza tym organizowane są wycieczki do Kapadocji, delfinarium, na rafting, wieczór turecki, rejs morski, czy jeepem lub quadami na safari.
Podobnie jak dawniej tak i dziś Turcy z sympatią odnoszą się do naszych rodaków. Nadmorskie tereny Turcji można nazwać krainą balkonów i słonecznych baterii. Prawie wszystkie domy mają balkony i na dachach zamontowane zbiorniki z wodą podgrzewaną słonecznymi bateriami. Prawie cała południowa riwiera jest jednym placem budowy. Oprócz hoteli i pensjonatów buduje sie wiele mieszkań dla cudzoziemców. Są one tańsze niż w Europie centralnej, gdyż tutejsze domy nie potrzebują ogrzewania na zimę.
Do jednej z najlepszych na świecie zalicza sie kuchnia turecka. Śniadania składają się głównie z kilku rodzajów serów, masła, oliwek, jaj, zapiekanek, miodu, chałwy, dżemu, pomidorów ogórków, pieczywa i herbaty. Podczas obiadów każdy wybiera to, co lubi. Serwowane są ryż, ziemniaki, pieczone ryby i owoce morza, kebab, szaszłyki, zapiekanki warzywne i mięsne z kurczaka lub jagnięciny, kotleciki warzywno - mięsne. Do tego dodaje się faszerowane bakłażany, cukinie, paprykę, karczochy, fasolę, soczewicę, sałatki z pomidorów, ogórków, kapusty, cebuli, koperku. Potrawy zaprawiane są dziesiątkami przypraw takich jak np.: szafran, chili, pieprz, oregano, papryka, mięta, tymianek, liście laurowe, oraz oliwę i cytryny. Podaje sie również dobre zupy pomidorowe i inne.
Na deser zajada się w Turcji mnóstwo słodyczy w postaci ciasteczek, budyni, tortów, oraz owoce takie jak: melony, arbuzy, pomarańcze, banany, figi, truskawki jabłka, winogrona, migdały, śliwki, rodzynki, orzechy itp. Turcy piją mocną słodką herbatę w niewielkich szklaneczkach, herbatki owocowe, soki owocowe, wody mineralne, trochą wina, piwa lub wódki, albo drinki.
Gdy w Polsce wprowadzono stan wojenny w tym samym czasie Turcja postawiła na turystykę. Teraz możemy uczyć się od nich. Tysiące komfortowych hoteli z basenami, świetne drogi, znakomita menedżerska organizacja, centra handlowe to tylko część udogodnień dla turystów. Wszędzie za euro czy dolary można zakupić bez wymiany wszelkie towary i usługi. Chcąc tanio kupić tureckie wyroby najlepiej zrobić to na bazarach. Obowiązkowo trzeba się targować. Niekiedy uda sie utargować nawet połowę ceny. Po jednym z dłuższych targów, gdy kupowałem tureckie przyprawy Turek po zakończonej transakcji upuścił pieniądze na ziemię, po czym je podniósł i jakby okadził nimi swoje stoisko handlowe na szczęście. Była to zapewne jego pierwsza sprzedaż tego ranka.
L. Walkiewicz
Darłowo, ED 5/2007
